Nieczęsto czytam książki dla dzieci, ale do tej musiałem sięgnąć, bo przypomniała mi różne rzeczy z mojego dzieciństwa. Wychowałem się w okolicach Katowic, na osiedlu przypominającym to, na którym dorasta Bartek. Słyszeliśmy z braćmi historie o ścianach wielopiętrowych bloków pękających od szkód górniczych.

Musiałem po książkę sięgnąć także dlatego, że pamiętam coś jeszcze: w dostępnych mi w dzieciństwie książkach (a lubiłem czytać) nie wpadały mi w ręce rzeczy, które dawałyby mi jakieś sposoby na ogarnięcie tego, co się na tym i sąsiednich osiedlach działo.

Uderzenia kryzysów ekonomicznych wstrząsały moją robotniczą rodziną. Ojciec pracował na Hucie Katowice, matka różnie. Kiedy byłem w wieku Bartka, PRL ostatecznie zapadał się w sobie, transformacja sprawiła, że moi rodzice mieli coraz więcej zer na banknotach w portfelu, ale jakoś te coraz większe sumy nie powiększały naszych możliwości w zakresie tego, co dało się za nie kupić. Pamiętam, jak prawie wszystko wydawało się dla mnie i moich braci materialnie niedostępne. Pamiętam, jak niektóre dzieci w szkole miały jednak czym szpanować, ich rodzice jakimś cudem mieli jakąś pracę, w której płacono im jakieś prawdziwe pieniądze (na czym ona polegała?). Często jednak, przy bliższej inspekcji, okazywało się, że ich ojciec lub matka wyjeżdżali „na saksy”. Czasem wujek lub ciotka i te szpanerskie bajery pochodziły z prezentów z Zachodu. Pamiętam jak ludzie masowo tracili pracę.

Pamiętam, jak któregoś dnia wychowawczyni zaanonsowała, że jedna z naszych koleżanek będzie przez kilka dni nieobecna, bo jest w żałobie. Jej ojciec się powiesił, w mieszkaniu. Pamiętam, jak bardzo mną to wstrząsnęło, bo od razu, jak zawsze, wyobraziem sobie całą sytuację. Ale pamiętam też, że gdy już wróciła na lekcje, chyba nigdy się tego tematu nie poruszało, był tabu, choć jeszcze wtedy nie rozumiałem, co to słowo znaczy. Dopiero wiele lat później zrozumiałem, że był to jeden z tysięcy mężczyzn, którzy każdego roku popełniali (jak popełniają i dziś) samobójstwo, bo nie wiedzieli już, jak utrzymać swoje rodziny.

Kultura, która nas wtedy otaczała, nie służyła żadną pomocą w rozumieniu takiego świata.

Kresek, Bartek i całkiem zwyczajny początek Kasi Nawratek to jest jedna z takich książek, które chciałbym, żeby były wtedy gdzieś w zasięgu naszych rąk.

Kasia Nawratek pochodzi z Katowic, zawodowo zajmuje się architekturą i wykłada na uniwersytecie w Birmingham. Jest to jej debiut-nie-debiut w literaturze dziecięcej. Debiut, bo pierwsza książka w postaci druku na papierze, a nie-debiut, bo wydała już wcześniej samodzielnie Czerwone piórko, tyle że wyłącznie w formie audiobooka.

Książka nie jest tak smutna, jak historia z ojcem jednej z dziewcząt z mojej klasy w podstawówce. Wręcz przeciwnie, napisana jest nawet z takim rodzajem energii, która dodaje otuchy i pozwala na spoglądanie w przyszłość z nadzieją na wyjście z tarapatów. W razie czego, w najgorszych chwilach, do dyspozycji jest fantazja, której Bartkowi nie brakuje i która upodobała sobie króliki jako bohaterów.

Ale co mi się tak bardzo w tej książce spodobało, to uwikłanie dziecięcej fantazji głównego bohatera i sposobów radzenia sobie z przeciwnościami w realistyczny portret śląskiego miasta, wciąż z górnictwem, ale żyjącego jednak trochę wspomnieniem swojej przemysłowej przeszłości, co się wyraża w strachu przed szkodami górniczymi uderzającymi w mieszkalne budynki, w losie błąkającego się po okolicy bezdomnego Franciszka i w bezrobociu, w które się osunął nowy partner matki Bartka. Są tu bowiem takie rzeczy jak bezrobocie i problemy, które z niego wynikają. Nowy partner, bo i takie rzeczy tu są jak rozwód w przeszłości i negocjowany, nietradycyjny model rodziny.

Nawratek pisze z czarującym poczuciem humoru. Układa swoją opowieść ze zwykłych życiowych wydarzeń – dywanik u drobnomieszczańskiej dyrektorki szkoły, pogoń za psem, który zapuścił się gdzieś między ogródki działkowe (tytułowy Kresek to jamnik Bartka), wieść o nadchodzących narodzinach siostrzyczki. Ale ponieważ opowiada je głosem małego chłopca, z jego perspektywy, nabierają one dramatyzmu właściwego młodemu ludzkiemu istnieniu, dla którego są to wszystko wstrząsy prawdziwie dramatyczne.

Temu wszystkiemu towarzyszą znakomite, inspirujące ilustracje Oli Szmidy, łączące rysunek niebanalną kreską ze sporadycznymi płaszczyznami jednego koloru.

Fajnie byłoby mieć tę książkę, kiedy miałem powiedzmy dwanaście lat.

Jarosław Pietrzak

Kasia Nawratek, Kresek, Bartek i całkiem zwyczajny początek, ilustracje Ola Szmida, Wydawnictwo Ezop, Warszawa 2016.

Tekst ukazał się na łamach „Tygodnika Faktycznie” (nr 25/2016).

Jestem na Facebooku i Twitterze.